آموزش طب سنتی

بر اساس مبانی طب سنّتی، علم طب به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود: طب نظری، و طب عملی.

طب نظری

طب نظری شامل سه بخش زیر می‌باشد:

• امور طبیعیه
• اسباب و علل
• دلایل و علایم

امور طبیعیه

منظور از امور طبیعیه «اموری است که به وجود آمدن و تعادل انسان منوط به وجود آن‌ها است».

در امور طبیعیه از هفت مبحث سخن به میان می‌آید: ارکان، امزجه، اخلاط، اعضاء، ارواح، قوا، افعال.

برای به خاطر سپردن این هفت قسمت، این شعر را حفظ کنید:

ارکان و مزاج و خلط و اعضا                ارواح و قوا شناس و افعال

ارکان (رکن)

در طب سنّتی، رکن (یا عنصر) عبارت است از: «جسم بسیطی که به غیر از خود تجزیه نمی‌شود و تشکیل‌دهنده‌ی اجزای اولیه همه‌ی موجودات جهان است». تعداد ارکان چهارتا است که به آن‌ها ارکان اربعه گفته می‌شود: خاک، آب، هوا، آتش.

تمام موجودات جهان را بر اساس کیفیات مشترکه تقسیم‌بندی می‌کنیم. بر این اساس، اجسام را بدین شکل تقسیم می‌کنیم:

• سبکی: سبکی مطلق، سبکی نسبی
• سنگینی: سنگینی مطلق، سنگینی نسبی

از این رو می‌توانیم موجودات را بدین شکل تبیین کنیم:

1. اجسامی که سنگینی مطلق دارند ← خاک عنصری
2. اجسامی که سنگینی نسبی دارند ← آب عنصری
3. اجسامی که سبکی نسبی دارند ← هوای عنصری
4. اجسامی که سبکی مطلق دارند ← آتش عنصری

از سوی دیگر، هر کدام از موجودات، دارای کیفیات خاصه نیز می‌باشند. کیفیات خاصه دو نوع است: فاعله و منفعله.

کیفیت فاعله خاصیت تأثیرگذاری بر سایر کیفیات را دارد و شامل گرمی و سردی است. در مقابل، کیفیت منفعله خاصیت تأثیرپذیری دارد و شامل خشکی و تری می‌گردد.

در هر موجودی، یک کیفیت به اوج می‌رسد که به آن «کیفیت بارز» می‌گوییم. اما، هر موجودی علاوه بر کیفیت بارز، یک «کیفیت مخفی» نیز دارد.

عنصر	خاک	آب	هوا	آتش
کیفیت بارز	خشک	سرد	تر	گرم
کیفیت مخفی	سرد	تر	گرم	خشک

هر کدام از این ارکان، وظیفه‌ای دارند که در زیر معرفی شده است:

1. خاک: پایداری و شکل‌دهی و حفظ اشکال
2. آب: شکل‌پذیری و قابلیت انعطاف
3. هوا: تخلخل بین ذرات و افزایش لطافت، میل به بالا رفتن و تکاثف کمتر
4. آتش: لطافت، نضج، سبکی و کاهش سردی، افزایش تحرک

امزجه (مزاج)

منظور از مزاج در طب سنتی «کیفیت یکپارچه‌ای است که در نتیجه‌ی آمیختن ارکان با یکدیگر پدید می‌آید».

از دیدگاه طب سنتی در تمام اجسام مرکب، هر چهار رکن وجود دارد، اما مقدار آن‌ها متفاوت است. از این رو، مقدار هر رکن، کیفیت اجسام را مشخص می‌سازد.

در جهان آفرینش، بی‌نهایت مزاج وجود دارد؛ چون میزان آمیختگی ارکان متفاوت است.

به طور کلّی، امزجه به 9 مزاج اصلی (یا ذاتی) تقسیم می‌شوند. چهارتای اول مفرد و چهارتای دوم مرکب هستند و آخری معتدل:

1. مزاج گرم
2. مزاج سرد
3. مزاج خشک
4. مزاج تر
5. مزاج گرم و خشک
6. مزاج گرم و تر
7. مزاج سرد و خشک
8. مزاج سرد و تر
9. مزاج معتدل

گاهی اوقات بر حسب شرایط مزاج ممکن است تغییر یابد که به آن «مزاج اکتسابی» می‌گوییم.

امزجه	ارکان
			آتش عنصری	هوای عنصری	آب عنصری	خاک عنصری
	مفرد	گرم	¤	¤
		تر		¤	¤
		سرد			¤	¤
		خشک	¤			¤
	مرکب	گرم و خشک	¤
		گرم و تر		¤
		سرد و تر			¤
		سرد و خشک				¤

طب عملی

طب عملی نیز سه زیرمجموعه دارد:

• تدابیر
• دوا و دارو
• اعمال یداوی